Odporności miast nie wzmacnia się dziś betonem
Rozwój miast uwarunkowany jest kontekstem wynikający ze specyfiki konkretnej epoki. Jeszcze pół wieku temu wyznacznikiem rozwoju miast była ilość wylanego betonu, dziś jest wręcz odwrotnie. Współczesne polityki miejskie kładą nacisk na „zrywanie betonu”, przywracanie naturalnych zasobów przyrodniczych w miastach. Dzieje się tak z uwagi na fakt, iż kluczowym wyzwaniem, przed którym stają współczesne miast, jest dostosowanie do zmian klimatycznych poprzez wzmacnianie ich odporności (rezyliencji). Tę odporność wzmacnia się przede wszystkim poprzez praktyczne zastosowanie idei zrównoważonego rozwoju, która kładzie akcent na taki rozwój miast, który odbywa się z poszanowaniem istniejących zasobów, zwłaszcza tych trudno odnawialny. Do najcenniejszych i najtrudniej odnawialnych zasobów miasta należą jego walory przyrodnicze, zwłaszcza te, które zachowały swój naturalny charakter i nie zostały dotknięte skutkami „betonozy” – prawdziwej plag polskich miast.
Dziś na całym świecie miasta wydają ogromne fundusze na przywracanie naturalnych zasobów przyrodniczych i „zrywanie betonu”, czego najbardziej spektakularnym przykładem jest przywrócenie naturalnej rzeki w Seulu. W połowie XX wieku – epoce prymatu samochodu i betonu – przepływającą przez centrum Seulu rzekę Cheonggyecheon po prostu zabetonowano, budując tam wielopasmową i wielopoziomową autostradę. Jednak aby dostosowywać miasto do nowych wyznań związanych ze zmianami klimatycznymi, w 2005 roku wyburzono autostradę i przywrócono naturalny bieg rzeki, a działania te stały się ikonicznym wręcz przykładem rewitalizacji i nowym symbolem Seulu. W kontekście wyzwań, przed jakimi stoją współczesne miasta oraz aktualnych modeli rozwojowych, pomysł, aby zabudowywać tak cenne zasoby przyrodnicze jak Stawy Cyranowskie, jest zupełnie z innej epoki i z pewnością nie wpisuje się w ideę zrównoważonego rozwoju, nie można go też określać mianem rewitalizacji.
Kwestię rewitalizacji sprowadza się często błędnie do przeprowadzenia remontów, działań inwestycyjnych, podczas gdy ma ona przede wszystkim charakter społeczny, a jej celem jest odbudowa więzi społecznych i tożsamości lokalnej. Zasady oraz tryb przygotowania i prowadzenia rewitalizacji określa ustawa o rewitalizacji z 2015 roku, gdzie kluczowy akcent położony jest na partycypację społeczną i aktywny udział wszystkich interesariuszy. Realizacja inwestycji bez przeprowadzenia procesu konsultacji społecznych jest zaprzeczeniem procesu rewitalizacji.
W przypadku tak ważnych dla społeczności lokalnych spraw, jak kwestia cennych zasobów przyrodniczych, dobrym rozwiązaniem jest przeprowadzenie panelu obywatelskiego. W kontekście dyskutowanej problematyki przykładem może być Gdańsk, gdzie w 2016 roku odbył się pierwszy w Polsce panel obywatelski. Jego tematyka dotyczyła tego, jak przeciwdziałać powodziom w mieście poprzez efektywną politykę wodną i retencję. Panel okazał się wielki sukcesem, gdzie mieszkańcy wspólnie z ekspertami i władzami samorządowymi wypracowali efektywne rozwiązania wzmacniające odporność miasta, przy okazji wzmacniając też poczucie wśród mieszkańców współodpowiedzialności za miasto. To właśnie na obywatelskiej aktywności mieszkańców, ich poczuciu współodpowiedzialności i współdecydowania o mieście, opiera się siła tożsamości lokalnej, będąca kluczowym czynnikiem wzmacniającym odporności miasta.
Dr hab. Paweł Kubicki prof. UJ
Instytut Studiów Europejskich
Uniwersytet Jagielloński
